[3/6 12.25] rudysugengp@gmail.com: *Nama Anak Hewan dalam Bahasa Jawa*
Kompas.com, 1 Juni 2024, 14:00 WIB Baca di App Eliza Naviana Damayanti, Serafica Gischa Tim Redaksi
KOMPAS.com - Dalam bahasa Jawa, anak hewan disebut dengan arane anak kewan, dan dalam bahasa Indonesia, tidak banyak istilah yang membedakan penyebutan anak hewan dari nama induknya. Seperti halnya ketika seseorang menyebut sapi, mereka tidak menggunakan sebutan khusus untuk anaknya, hanya disebut "anak sapi". Berbeda dengan bahasa Jawa, berbagai jenis anak hewan disebut arane anak kewan, yang berarti nama anak hewan. Ini digunakan dalam bahasa Jawa saat berbicara secara lisan dan menulis.
Berikut adalah arane anak kewan atau nama anak hewan dalam bahasa Jawa:
1. Anak ampal jenenge: embug
2. Anak angrang (semut merah) jenenge: kroto
3. Anak asu (anjing) jenenge: kirik
4. Anak ayam alas (ayam hutan) jenenge: bekisar
5. Anak babi jenenge: gembluk
6. Anak bandeng jenenge: nener
7. Anak bantheng jenenge: wareng
8. Anak banyak (angsa) jenenge: blengur
9. Anak baya (buaya) jenenge: krete
10. Anak bebek jenenge: meri
11. Anak bethik jenenge: menter
12. Anak blanak jenenge: sendha
13. Anak brati jenenge: tongki
14. Anak budheng (lutung) jenenge: kowe
15. Anak bulus jenenge: ketul
16. Anak cacing jenenge: lur
17. Anak cecak (cicak) jenenge: sawiyah
18. Anak celeng (babi hutan) jenenge: genjik
19. Anak coro (kecoak) jenenge: mendhet
20. Anak dara jenenge: piyik
21. Anak dhorang jenenge: tamper
22. Anak emprit (burung bondol) jenenge: indhil
23. Anak gagak jenenge: engkak
24. Anak gajah jenenge: bledug
25. Anak gangsir (jangkrik besar) jenenge: clondho
26. Anak garangan jenenge: rase
27. Anak garengpung (tonggeret) jenenge: drungkuk
28. Anak gemak jenenge: drigul
29. Anak glatik jenenge: cecrekan
30. Anak gundik jenenge: laron /rayap
31. Anak iwak (ikan) jenenge: beyong
32. Anak jangkrik jenenge: cendholo
33. Anak jaran (kuda) jenenge: belo
34. Anak kadal jenenge: tobil
35. Anak kakap jenenge: caplek
36. Anak kalajengking jenenge: ketupa
37. Anak kancil jenenge: kenthi
38. Anak kebo (kerbau) jenenge: gudel
39. Anak kethek (monyet) jenenge: munyuk/kenyung
40. Anak kecapung jenenge: jenthit
41. Anak kemangga (laba-laba) jenenge: ceriwi
42. Anak kepik jenenge: mreki
43. Anak kidang (kijang) jenenge: kompreng
44. Anak kimar (keledai) jenenge: kedah
45. Anak kinjeng (capung) jenenge: senggutru
46. Anak kinjeng dom (capung jarum) jenenge: undur-undur
47. Anak kintel (belentung) jenenge: kenthus
48. Anak kodhok jenenge: precil
49. Anak kumbang jenenge: engkuk
50. Anak kunang jenenge: endrak
51. Anak kremi (cacing) jenenge: racek
52. Anak kucing jenenge: cemeng
53. Anak keong/kul jenenge: krikik
54. Anak kupu jenenge: enthung/uler
55. Anak kura jenenge: laos
56. Anak kutuk (ikan gabus) jenenge: koncelan/kotesan
57. Anak kwangwung (kumbang tanduk) jenenge: gendhot
58. Anak laler (lalat) jenenge: singgat/set
59. Anak nyamuk jenenge: jenthik
60. Anak lawa (kelelawar) jenenge: kampret
61. Anak lele jenenge: jabrisan
62. Anak lemut (nyamuk) jenenge: uget-uget
63. Anak lintah jenenge: pacet
64. Anak linsang jenenge: beles
65. Anak lodan jenenge: jengkelong
66. Anak lutung jenenge: kenyung
67. Anak luwak jenenge: kuwuk
68. Anak luwing (kaki seribu) jenenge: gonggo
69. Anak macan jenenge: gogor
70. Anak manuk (burung) jenenge: piyik
71. Anak menjangan (rusa) jenenge: kompreng
72. Anak menthok (itik serati) jenenge: minthi
73. Anak merak jenenge: uncung
74. Anak nyambik (biawak) jenenge: slira
75. Anak pe jenenge: genyong
76. Anak pleting jenenge: jaringan
77. Anak pitik (ayam) jenenge: kuthuk
78. Anak sapi jenenge: pedhet
79. Anak sembilang jenenge: lenger
80. Anak singa jenenge: dibal
81. Anak tawon jenenge: gana
82. Anak tekek (tokek) jenenge: celolo
83. Anak tombro jenenge: bokol
84. Anak tikus jenenge: cindhil
85. Anak tuma (kutu) jenenge: kor
86. Anak tongkol jenenge: cekethik/cengkik
87. Anak ula (ular) jenenge: ucet/kisi
88. Anak urang (udang) jenenge: grago
89. Anak wedhus (kambing) jenenge: cempe
90. Anak wader jenenge: sriwet
91. Anak welut (belut) jenenge: udhet
92. Anak wagal (patin) jenenge: jendhil
93. Anak walang (belalang) jenenge: dhogol
94. Anak warak jenenge: plencing
95. Anak yuyu (kepiting) jenenge: beye
Referensi:
Kawruh Basa Jawa Pepak. Semarang: CV. Widya Karya. Budi Anwar. (n.d).
Baboning Pepak Basa Jawa. Sidoarjo: Genta Group Production
[3/6 13.09] rudysugengp@gmail.com: *Arane Wong dalam Bahasa Jawa* Kompas.com, 18 Mei 2024, 09:00 WIB
Eliza Naviana Damayanti, Serafica Gischa
KOMPAS.com - Di dalam bahasa Jawa ada yang disebut arane wong. Sederhananya, setiap orang memiliki sebutan masing-masing. Misalnya, anak perempuan yang sudah dewasa tetapi belum menikah disebut "perawan". Contoh lainnya, anak laki-laki yang juga sudah dewasa dan belum menikah disebut "jaka".
Nah, apalagi sebutan lainnya? Yuk, kita pelajari bersama arane wong dalam bahasa Jawa berikut!
1. Dhudha = wong lanang sing ora nduwe bojo (lelaki yang tidak mempunyai istri)
2. Dhudha bangsong = dudha mlarat anake akeh (duda miskin banyak anaknya)
3. Dhudha kalung = dhudha nduwe anak wadon sing bisa ngopeni (duda yang mempunyai anak perempuan yang bisa mengurus)
4. Dhudha kawuk = dhudha sing wis tuwa (duda yang sudah tua)
5. Dhudha kembang = dhudha sing isih enom durung duwe anak (duda yang masih muda belum mempunyai anak)
6. Jaka = bocah lanang sing wis dewasa (anak laki-laki yang sudah dewasa)
7. Jaka jebug = jaka sing wis tuwa durung rabi (perjaka yang sudah tua belum menikah)
8. Kaki-kaki = wong lanang sing wis tuwa banget (laki-laki yang sudah tua sekali)
9. Kyai = wong lanang sing diajeni (laki-laki yang dihormati)
10. Nini-nini = wong wadon sing wis tuwa banget (perempuan yang sudah tua sekali)
11. Nyai-nyi = wong wadon sing diajeni (perempuan yang dihormati)
12. Prawan = bocah wadon sing wis dewasa (durung rabi) (anak perempuan yang sudah dewasa belum menikah)
13. Prawan gendhor/kasep = prawan sing wis tuwa durung rabi (perawan yang sudah tua belum menikah)
14. Prawan sunthi = prawan kencur (prawan cilik) (perawan yang masih muda)
15. Randha = wong wadon kang uwis ora nduwe bojo (perempuan yang sudah tidak mempunyai suami)
16. Randha kasihan = randha mlarat anake akeh (janda miskin banyak anaknya)
17. Randha kembang = randha sig isih enom durung nduwe anak (janda yang masih muda belum mempunyai anak)
18. Randha keringan = randa sing sugih bandha (janda yang kaya raya)
19. Radha kisi = randha sing nduwe anak lanang (janda yang mempunyai anak lelaki)
20. Randha menter = randha sing panggonane sarwa apik (janda yang serba berkecukupan)
21. Randha tanggung = randha sing isih enom (janda yang masih muda)
Referensi :
• Raharjo, S.H. (n.d). Kawruh Basa Jawa Pepak. Semarang: CV. Widya Karya.
• Budi Anwar. (n.d). Baboning Pepak Basa Jawa. Sidoarjo: Genta Group Production
[3/6 13.22] rudysugengp@gmail.com: *50 Arane Kembang dalam Bahasa Jawa* Kompas.com, 17 April 2024, 03:00 WIB
Naviana Damayanti, Serafica Gischa
KOMPAS.com - Setiap tumbuhan memiliki bunganya sendiri. Dalam bahasa Jawa, ada istilah "arane kembang", yang berarti nama bunga. Ini dapat digunakan saat berbicara atau menulis dalam bahasa Jawa. Berbagai tumbuhan dengan bunga memiliki namanya masing-masing dalam bahasa Jawa.
Berikut adalah rangkaian nama bunga Jawa atau arane kembang:
1. Kembang aren arane dangu
2. Kembang blimbing arane maya
3. Kembang blutru arane montro
4. Kembang cengkeh arane polong
5. Kembang cubung arane torong
6. Kembang dhadhap arane celung
7. Kembang duren arane dlongop
8. Kembang ganyong arane puspanyidra
9. Kembang garut arane grameng
10. Kembang gebang arane kranding
11. Kembang gedhang arane ontong (tuntut)
12. Kembang gembili arane seneng
13. Kembang gori arane angkup
14. Kembang jagung arane sinuwun
15. Kembang jambe arane mayang
16. Kembang jambu arane karuk
17. Kembang jarak arane juwis
18. Kembang jati arane janggleng
19. Kembang jengkol arane kecuwis
20. Kembang kacang arane besengut
21. Kembang kanthil arane gadhing
22. Kembang kapas arane kadi
23. Kembang kara arane kepek
24. Kembang kecipir arane cethethet
25. Kembang kelor arane limaran
26. Kembang kemlandingan arane jedhidhing
27. Kembang kencur arane sedhet
28. Kembang kerambil arane manggar
29. Kembang kimpul arane pancal
30. Kembang kluwih arane onthel
31. Kembang kopi arane blanggreng
32. Kembang krokot arane naknik
33. Kembang lamtoro arane jedhidhing
34. Kembang lombok arane menik
35. Kembang mlinjo arane uceng (kroto)
36. Kembang nangka arane babal
37. Kembang nipah arane dongong
38. Kembang pace arane nyrewenteh
39. Kembang pandhan arane pundhak
40. Kembang pete arane pandul
41. Kembang pohong arane ingklik
42. Kembang pring arane krosak
43. Kembang randhu arane karuk
44. Kembang salak arane ketheker
45. Kembang suruh arane drenges
46. Kembang tales arane pancal
47. Kembang tebu arane glagah
48. Kembang tela arane ingklik
49. Kembang timun arane montro
50. Kembang widara putih arane rajasa
Referensi:
• Raharjo, S.H. (n.d). Kawruh Basa Jawa Pepak. Semarang: CV. Widya Karya.
• Budi Anwar. (n.d). Baboning Pepak Basa Jawa. Sidoarjo: Genta Group Production
[3/6 13.29] rudysugengp@gmail.com: *Silah-silahing Ukara Bahasa Jawa* Kompas.com, 27 Maret 2024, 22:30 WIB
Eliza Naviana Damayanti, Serafica Gischa
KOMPAS.com – Silah-silahing ukara merupakan jenis-jenis kalimat dalam bahasa Jawa. Secara lebih jelasnya, silah-silahing ukara yaitu rangkaian kalimat yang mengungkapkan atau menyatakan permintaan, gagasan, pikiran, pertanyaan yang menyatakan keterangan dan lainnya. Agar kalian lebih mengenal silah-silahing ukara bahasa Jawa, yuk simak penjelasan di bawah ini!
1. Ukara kandha (kalimat langsung) Yaiku ukara sing ngandhakake omongan liyang kanthi persis. Contoh ukara kandha: Bapak ngendika, “sesuk aku menyang semarang” (bapak berkata, “besuk saya pergi ke Semarang) “Kowe kudu sregep sinau.” Dhawuhe Ibu. (“kamu harus rajin belajar.” Kata Ibu)
2. Ukara crita (kalimat tak langsung) Yaiku ukara kang nyritakake omongan wong liya mung ringkesane wae. Contoh ukara crita : Feri takon, kena apa aku wingi ora mlebu sekolah. (Feri bertanya, kenapaaku kemarin tidak masuk sekolah?) Ngendikane Guru, nek sregep sinau mesthi pinter (kata Guru, jika rajin pasti pintar)
3. Ukara tanduk (kalimat aktif) Yaiku ukara sing jejere nindakake pagawean. Contoh ukara tanduk: Ibu mundhut jajan kanggo tukang (Ibu membeli jajan untuk tukang) Via ngundhuh jambu (Via memetik jambu)
4. Ukara tanggap (kalimat pasif) Yaiku ukara kang jejere dikenani pagawean. Contoh ukara tanggap: Sarunge dikrikiti tikus (sarungnya digigiti tikus) Jajane dirubung semut (jajanannya dikerumuni semut)
5. Ukara pakon (kalimat perintah) Yaiku ukara kang isine tembung kongkonan. Contoh ukara pakon: Jupukna tasku ning duwur meja (ambilkan tasku di atas meja) Balekna buku iki menyang omahe Jeri (kembalikan buku ini ke rumah Jeri)
6. Ukara panjaluk (kalimat permohonan) Yaiku ukara sing isine tembung panjalukan marang wong liya. Contoh ukara panjaluk: Coba kowe rene tak kandhani (coba kamu ke sini aku bilangin) Tulung aku tukokna minyak (tolong aku belikan minyak)
Referensi:
- Nuraini, S. P. (n.d). Pepak Basa Jawa Lengkap. Karanganyar: Lingkar Media.
- Raharjo, S.H. (n.d). Kawruh Basa Jawa Pepak. Semarang: CV. Widya Karya.
[3/6 13.47] rudysugengp@gmail.com: *Arane Nama Tali dalam Bahasa Jawa* Kompas.com, 18 Mei 2024, 06:00 WIB
Eliza Naviana Damayanti, Serafica Gischa
KOMPAS.com - Dalam bahasa Jawa, tali memiliki macam-macam nama sesuai dengan jenis dan fungsinya. Ada tali yang terbuat dari bahan karet, benang, dan lain sebagainya. Selain itu, fungsi tali pun juga macam-macam, misalnya, tali untuk membuat layangan, tali yang berfungsi untuk pengait topi, dan masih banyak lagi. Inilah faktor yang kemudian menciptakan berbagai istilah tali dalam bahasa Jawa. Dalam bahasa Indonesia, umumnya kita hanya menyebut kata “tali” yang dilengkapi dengan keterangan fungsi setelahnya. Contohnya, tali arloji atau tali rambut. Ragam istilah nama-nama tali ini berfungsi untuk memudahkan masyarakat dalam berkomunikasi. Salah satu contohnya adalah “ulur” yang berarti “benang yang digunakan untuk menerbangkan layangan”. Masyarakat cenderung lebih memilih untuk mengatakan “ulur” saat membutuhkan benda tersebut daripada harus mengatakan versi panjangnya.
Nah, selain “ulur” masih banyak lagi nama tali dalam bahasa Jawa. Simak bersama, yuk!
1. Amben = tali ing wereng jaran (tali untuk pengikat kuda)
2. Apus buntut, apus gulu = tali prabote abah-abah jaran (tali untuk perabotan kuda)
3. Dhadhang = tali kanggo nyancang sapi (tali untuk mengikat sapi)
4. Dhandhan = tali kanggo nggeret glondongan (tali untuk menarik gerobak)
5. Elis = tali kendhali (tali untuk mengendalikan kuda)
6. Goci = tali layangan (tali untuk bermain layangan)
7. Godhi = tali gombal (tali dari bambu pada ruas batang enau)
8. Jala-jala = tali mbendeng kelir (tali untuk membentangkan kelir dalam pertunjukan wayang)
9. Janget, ulap-ulap = tali mblebet pethel (tali yang terbuat dari kulit sapi)
10. Jejet = taline plipitan (tali nilon)
11. Karset = taline arloji (tali untuk jam tangan)
12. Keluh = tali ing irung sapi (tali yang berada dihidung sapi)
13. Kenur = tali pancing (tali untuk pancing)
14. Klamar = tali lawang bekungkung (tali untuk menali pintu)
15. Klathe = tali caping (tali yang berada pada caping)
16. Koloran, usus-usus = tali kathok (tali untuk celana)
17. Pluntur = tali nggantung gong, nyangga gamelan. (tali untuk menggantung gamelan terutama gamelan gong)
18. Rante = gelangan wesi direnteng (tali terbuat dari besi)
19. Salang = tali pikulan (tali untuk memikul)
20. Sawed = tali pasangan sapi (tali yang melilit di leher sapi)
21. Sendheng = tali gendhawa utawa langkap (tali busur)
22. Setagen, sabuk, setut = tali weteng wong (tali untuk perut orang)
23. Suh = tali sapu (tali sapu)
24. Tutus = irat-iratan pring utawa penjalin (tali yang terbuat dari serutan bambu muda)
25. Ulur = benang ngulukake layangan (tali untuk bermain layangan)
26. Upat-upat = tali pecut (tali untuk memecut)
27. Uwed = tali kanggo ngubengake gangsingan (tali untuk memutarkan gangsingan)
Referensi :
- Raharjo, S.H. (n.d). Kawruh Basa Jawa Pepak. Semarang: CV. Widya Karya.
- Budi Anwar. (n.d). Baboning Pepak Basa Jawa. Sidoarjo: Genta Group Production
[3/6 14.02] rudysugengp@gmail.com: *Arane Panggonan Bahasa Jawa* Kompas.com, 18 April 2024, 18:30 WIB
Eliza Naviana Damayanti, Serafica Gischa
KOMPAS.com – Papan panggonan dalam bahasa Indonesia juga bisa diartikan tempat. Tempat di sini dapat berarti lokasi atau nama item yang digunakan untuk menyimpan dan meletakkan suatu hal. Sangat penting untuk mengetahui berbagai nama lokasi untuk memudahkan komunikasi sehari-hari.
Seperti halnya dalam bahasa Indonesia dan bahasa daerah lainnya, bahasa Jawa memiliki istilah untuk menunjukkan nama tempat. Berikut bahasanya:
1. Alas = panggonan wit-witan lan kewan-kewan
2. Alun-alun = palemahan jembar ing setengahing kutha
3. Babadan = panggonan sing wis dibabadi
4. Balapan = papan kanggo adu balap
5. Bango = papan kanggo dodolan
6. Besalan = papan kanggo mendhe
7. Bong = kuburan cina
8. Botheken = wadhah jamu utawa bumbon
9. Cangkruk = omah jaga ing pinggir dalan
10. Clunthang = wadhah jangkrik
11. Endhong = wadhah panah
12. Epok = wadhah kinang
13. Esong = growongan pinggir kali
14. Gadget = panggonan kanggo nggadhekake barang
15. Gayor = centhelan gong
16. Gedhongan = kandhang jaran
17. Gedhong = omah gedhe kanggo pasamuwan
18. Glodhogan = kanggo omah tawon
19. Gowok = growongan ning uwit
20. Jodhang = wadhah kanggo nggawa panganan mawa pikulan
21. Jun = wadhah banyu kanggo ngangsu
22. Kabupaten = daleme bupati
23. Kadhaton = daleme ratu
24. Krangkeng = kendhang kewan galak
25. Klenthing = wadhah kanggo golek banyu
26. Kranjang = wadhah kanggo blanja
27. Langgar = papan kanggo sembahyang utawa ngaji
28. Lemari = kanggo nyimpen barang
29. Leng = bolongan cilik sing ana ing lemah
30. Loji = omah gedhong sing apik
31. Lumbung = panggonan kanggo nyimpen pari
32. Pacrabakan = papan kanggo sang wiku, pamulangan
33. Padaringan = papan kanggo nyimpen beras
34. Padasan = papan kanggo wudhu
35. Pagupon = omah dara
36. Panepen = papan kanggo semedi
37. Pesisir = papan pinggir segara
38. Pranji = kurungan pithik
39. Selon = wadhah bumbu utawa trasi
40. Setren = sawah pinggir kali
Contoh kalimat Beberapa contoh arane panggonan jika diubah menjadi kalimat: Paguponmu ana manuke pora, Wan? (Rumah dara kamu ada burungnya tidak, Wan?) Kui pithike di kurung nganggo pranji. (Itu ayamnya dikurung pakai kurungan ayam) Pari sing mau dipanen dokokna ning lumbung. (Padi yang tadi dipanen taruh di tempat untuk menyimpan padi) Ayo, jalan-jalan ning setren. (Ayo jalan-jalan ke sawah pinggir sungai) Ning kamarku ana glodhongan. (Di kamarku ada rumah lebah) Referensi:
- Raharjo, S.H. (n.d). Kawruh Basa Jawa Pepak. Semarang: CV. Widya Karya.
- Budi Anwar. (n.d). Baboning Pepak Basa Jawa. Sidoarjo: Genta Group Production
[3/6 14.13] rudysugengp@gmail.com: *Watake Wong dalam Bahasa Jawa*
Kompas.com, 27 Maret 2024, 23:30 WIB
Eliza Naviana Damayanti, Serafica Gischa
KOMPAS.com - Semua orang memiliki sifat atau watak tertentu. Misalnya, dalam bahasa Indonesia, ada yang sifatnya suka menolong. Nah, orang yang sifatnya suka menolong disebut dermawan. Di dalam bahasa Jawa juga ada sebutan untuk macam-macam sifat manusia atau yang disebut dengan "watake wong".
Berikut ini adalah beberapa contoh sifat orang dalam bahasa Jawa (watake wong):
1. Ambekdarma = seneng tetulung = suka menolong
2. Ambeksura = kendel banget = pemberani
3. Alim = pinter tur anteng = pintar dan pendiam
4. Anteng = meneng ora kakehan gunem = pendiam
5. Andhap asor = ora gumedhe utawa umuk = tidak sombong
6. Bandel = ora cengeng utawa gembeng = tidak cengeng
7. Bares = ora duwe niat ala utawa goroh= jujur
8. Bencirih = gampang kena ing lelara = gampang sakit
9. Berbudi = loma utawa seneng weweh = suka memberi
10. Blater = pinter sesrawungan = pintar bersosialisasi
11. Brangasan = gampang nesu= gampang marah
12. Mbrekunung = nggugu karepe dewe = egois
13. Candhala = ala kelakuane = jelek kelakuannya
14. Cethil = wegah weweh utawa medhit = pelit
15. Climut = dhemen nyolong = suka mencuri
16. Clingus = isinan = pemalu
17. Cluthak = seneng mangan mbarang-mbarang = rakus
18. Cubluk = bodho = bodoh
19. Cugetan = mutungan = pemarah
20. Culika = dhemen ngapusi = pembohong
21. (N)dableg = ora ngrewes ing pitutur = tidak peduli
22. Drengki = meri marang kabegjane liyan = iri
23. Ndhendheng = angel dituturi = susah dibilangin
24. Ndhugal = kurang ajar = kurang ajar
25. Gathekan = gampang ngerti utawa lantip = pintar
26. Geleman = manutan = penurut
27. Gembeng = gampang nangis = cengeng
28. Gemi = pinter ngirit = pintar ngirit
29. Getapan = gampang kaget = kagetan
30. Kemproh = ora resikan = jorok
Adapun contoh kalimatnya sebagai berikut:
1. Watake Baladewa iku brangasan. (Wataknya Baladewa itu gampang marah) Aja drengki marang sapadha. (Jangan iri dengan sesama)
2. Adhik nek ketemu wong anyar dadi isinan. (Adek jika bertemu orang baru jadi pemalu)
3. Dadi wong aja kemproh-kemproh. (Jadi orang jangan jorok-jorok) Masku kuwi ndhendheng. (Kakakku laki-laki itu susah dibilangin)
Referensi:
- Raharjo, S.H. (n.d). Kawruh Basa Jawa Pepak. Semarang: CV. Widya Karya.
- Budi Anwar. (n.d). Baboning Pepak Basa Jawa. Sidoarjo: Genta Group Production
Tidak ada komentar:
Posting Komentar